ನೂರು ಯಜ್ಞ ಮಾಡಿದ ಇಂದ್ರನ ಹೆಸರು

ದೇವೇಂದ್ರನು ಹಿಂದೂ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ದೇವತೆಗಳ ರಾಜನಾಗಿ ಗುರುತಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದಾನೆ. ಇವರು ದೇವತೆಗಳ ನಾಯಕ, ಇಂದ್ರಲೋಕದ ಅಧಿಪತಿ ಹಾಗೂ ಸಪ್ತಲೋಕಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಸ್ಥಾನ ಹೊಂದಿದವರು. ಇಂದ್ರನು ಧೈರ್ಯ, ಶಕ್ತಿ, ಸಾಹಸ ಮತ್ತು ವಿಜಯದ ಸಂಕೇತ. ವಜ್ರಾಯುಧವನ್ನು ಧರಿಸಿ, ಏರಾವತ ಎನ್ನುವ ಶ್ವೇತ ಆನೆ ಮೇಲೆ ಸವಾರಿ ಮಾಡುವ ದೇವೇಂದ್ರನು ವೇದ, ಪುರಾಣ ಹಾಗೂ ಮಹಾಕಾವ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಪ್ರಸಂಗಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ. ಇಂದ್ರನ ಮಹತ್ವವು ಕೇವಲ ಶೌರ್ಯದಲ್ಲೇ ಅಲ್ಲ, ಮಳೆ, ವಿದ್ಯುತ್ ಹಾಗೂ ಪ್ರಕೃತಿ ಚಕ್ರದ ನಿಯಂತ್ರಣದಲ್ಲಿಯೂ ಇದೆ.

ವೇದಗಳಲ್ಲಿ ಇಂದ್ರನ ಸ್ಥಾನ

ಋಗ್ವೇದದಲ್ಲಿ ಇಂದ್ರನು ಅತ್ಯಂತ ಮುಖ್ಯ ದೇವತೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ವೇದಗಳಲ್ಲಿ ಇಂದ್ರನಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿತವಾದ ಅನೇಕ ಸೂಕ್ತಗಳು ಕಾಣಿಸುತ್ತವೆ. ಅಲ್ಲಿ ಇಂದ್ರನು ವಜ್ರಾಯುಧವನ್ನು ಹಿಡಿದು ವೃತ್ರಾಸುರನನ್ನು ಸಂಹರಿಸಿದ ವೀರನಾಗಿ ಬಣ್ಣಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದಾನೆ. ವೃತ್ರನು ಜಲವನ್ನು ಬಂಧಿಸಿದ್ದಾಗ, ಇಂದ್ರನು ಆತನನ್ನು ಸಂಹರಿಸಿ ಲೋಕಕ್ಕೆ ಮಳೆ ಮತ್ತು ಜೀವ ನೀಡಿದನೆಂದು ಕಥೆಗಳು ಹೇಳುತ್ತವೆ. ಇಂದ್ರನಿಗೆ ಸಲ್ಲಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ವೇದಿಕ ಹವನಗಳು ಮಳೆ, ಬೆಳೆಯ ಸಮೃದ್ಧಿ ಮತ್ತು ಲೋಕದಲ್ಲಿ ಸಮತೋಲನ ಕಾಯ್ದುಕೊಳ್ಳಲು ಮುಖ್ಯವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿವೆ.

ಇಂದ್ರನ ಪುರಾಣಿಕ ಕಥೆಗಳು

ಇಂದ್ರ

ದೇವೇಂದ್ರ

ಶಕ್ರ

ವಜ್ರಧರ

ಮಘವಾನ್

ಪುರಂದರ

ವಜ್ರಪಾಣಿ

ಸೂರೇಂದ್ರ

ಸಕೇಂದ್ರ

ದೇವರಾಜ

ಸ್ವರ್ಗಪತಿ

ಸೂರ್ಯಪತಿ

ಪಾಕಶಾಸನ

ಗಿರಿಶತ್ರು

ಸೂರೇಂದ್ರನಾಥ

ತ್ರಿವಿಕ್ರಮಬಂಧು

ಜಿಷ್ಣು

ಅಮರೇಶ್ವರ

ಸಕೇತೇಶ

ಏರಾವತವಾಹನ

ವಜ್ರಸಾಯುಧ

ದೇವೇಶ

ಸಕಲೇಶ್ವರ

ದಿವಾಕರಬಂದು

ತ್ರಿದಶಾಧಿಪ

ತ್ರಿಲೋಕೇಶ

ಅಮರಾಧಿಪತಿ

ದೇವಾಧಿದೇವ

ಮಾರುತಪತಿ

ಸಕಲಲೋಕಪಾಲಕ

ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಇಂದ್ರನ ಅನೇಕ ಪ್ರಸಂಗಗಳು ಉಲ್ಲೇಖವಾಗುತ್ತವೆ. ಇಂದ್ರನು ತನ್ನ ಗರ್ವ ಮತ್ತು ಅಹಂಕಾರದ ಕಾರಣದಿಂದ ಹಲವಾರು ಬಾರಿ ಸಂಕಷ್ಟಗಳನ್ನು ಎದುರಿಸುತ್ತಾನೆ. ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಗೋವರ್ಧನ ಪರ್ವತವನ್ನು ಎತ್ತಿ ಗೋವಿನ ಜನರನ್ನು ಮಳೆಗಾಳಿಯಿಂದ ರಕ್ಷಿಸಿದ ಪ್ರಸಂಗ ಇದಕ್ಕೆ ಉದಾಹರಣೆ. ಇಂದ್ರನು ತನ್ನ ಶಕ್ತಿ, ಧೈರ್ಯದಿಂದ ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಅಸುರರ ವಿರುದ್ಧ ರಕ್ಷಿಸಿದರೂ, ಅವನ ಅಹಂಕಾರವು ಅವನನ್ನು ಹಲವಾರು ಬಾರಿ ಅಪಾಯಕ್ಕೆ ತಳ್ಳಿದೆ. ಆದರೂ, ಅವನು ದೇವತೆಗಳ ರಕ್ಷಕನಾಗಿ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸಂಕಷ್ಟದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯನ್ನು ಪಡೆದಿದ್ದಾನೆ.

ಇಂದ್ರಲೋಕ ಮತ್ತು ಸಭೆ

ಇಂದ್ರನ ನಿವಾಸವನ್ನು ಇಂದ್ರಲೋಕ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಇದು ಸ್ವರ್ಗಲೋಕವಾಗಿದ್ದು, ಅದರಲ್ಲಿ ಅಪ್ಸರೆಗಳು, ಗಂಧರ್ವರು, ದೇವತೆಗಳು ವಾಸಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇಂದ್ರನ ರಾಜಸಭೆ ಅಪೂರ್ವವಾಗಿದ್ದು, ನಾರದರಂತಹ ಮಹರ್ಷಿಗಳು, ಚಿತ್ತಾರಥ ಗಂಧರ್ವರು ಹಾಗೂ ಮೂರ್ತರೂಪಿಯಾದ ಕಲ್ಪವೃಕ್ಷ, ಕಾಮಧೇನುಗಳೂ ಅಲ್ಲಿ ಇದ್ದಾರೆ. ಇಂದ್ರನ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಅಪ್ಸರೆಗಳು ನೃತ್ಯಮಾಡಿ, ಗಾನಗೋಷ್ಠಿಗಳು ನಡೆಯುತ್ತವೆ. ಈ ಸ್ವರ್ಗಲೋಕವನ್ನು ಮಾನವರು ತಮ್ಮ ಪುಣ್ಯದ ಫಲದಿಂದ ಮಾತ್ರ ಕಾಣಬಹುದೆಂದು ಪುರಾಣಗಳು ಹೇಳುತ್ತವೆ.

ಇಂದ್ರನ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳು ಮತ್ತು ಏರಾವತ

ಇಂದ್ರನ ಪ್ರಮುಖ ಆಯುಧವು ವಜ್ರಾಯುಧ. ಇದು ಋಷಿ ದಧೀಚಿಯ ಕಂಠಸ್ಥಿಗಳಿಂದ ತಯಾರಿಸಲ್ಪಟ್ಟದ್ದು ಎಂದು ಪುರಾಣಗಳು ಹೇಳುತ್ತವೆ. ವಜ್ರಾಯುಧವು ಅಸುರರ ಮೇಲೆ ಇಂದ್ರನ ಪ್ರಮುಖ ಶಸ್ತ್ರವಾಗಿದೆ. ಏರಾವತ ಎನ್ನುವ ಬೃಹತ್ ಶ್ವೇತ ಆನೆ ಇಂದ್ರನ ವಾಹನ. ಏರಾವತವು ಶಕ್ತಿಯ, ಧೈರ್ಯದ ಸಂಕೇತವಾಗಿದ್ದು, ದೇವೇಂದ್ರನಿಗೆ ಸರ್ವಸಾಮಾನ್ಯರಲ್ಲಿ ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನ ನೀಡುತ್ತದೆ.

ಇಂದ್ರನ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವ

ಇಂದ್ರನ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವವನ್ನು ಪುರಾಣಗಳು ವಿವಿಧ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಚಿತ್ರಿಸಿವೆ. ಒಮ್ಮೆ ಶಕ್ತಿಶಾಲಿ, ಪ್ರಜಾಪ್ರಿಯ, ಧೈರ್ಯಶಾಲಿ ನಾಯಕನಾಗಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡರೆ, ಮತ್ತೊಂದೆಡೆ ಗರ್ವ, ಅಹಂಕಾರ ಮತ್ತು ಭಯದೊಂದಿಗೆ ಹೋರಾಡುವ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವವೂ ಅವನಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ಇಂದ್ರನು ದೈತ್ಯರ ವಿರುದ್ಧ ಹೋರಾಡುವ ಶೂರನಾದರೂ, ತನ್ನ ಸ್ಥಾನ ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳುವ ಭೀತಿಯಲ್ಲೂ ಬದುಕುತ್ತಾನೆ. ದೇವತೆಗಳ ನಡುವೆ ನಾಯಕತ್ವ ಉಳಿಸಿಕೊಂಡು ಹೋಗುವುದು ಅವನ ಶಾಶ್ವತ ಸವಾಲು.

ಮಳೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಕೃತಿಯ ದೇವತೆ

ಇಂದ್ರನು ಮಳೆ, ಗಾಳಿ ಹಾಗೂ ಗುಡುಗಿನ ದೇವತೆ. ಕೃಷಿಪ್ರಧಾನ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಮಳೆಯ ಮಹತ್ವ ಅಪಾರವಾಗಿರುವುದರಿಂದ, ಇಂದ್ರನಿಗೆ ಪ್ರಾಚೀನ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಅಪಾರ ಗೌರವ ಇತ್ತು. ಮಳೆ ಸುರಿದು, ಬೆಳೆಯ ಸಮೃದ್ಧಿಯನ್ನು ತರಲು ಇಂದ್ರನನ್ನು ಪೂಜಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಹಳ್ಳಿಗಳಲ್ಲಿ ಹಾಗೂ ಗ್ರಾಮೀಣ ಸಮಾಜಗಳಲ್ಲಿ ಇನ್ನೂ ಮಳೆ ಬರಬೇಕೆಂದು ಇಂದ್ರನಿಗೆ ಹೋಮ-ಹವನಗಳನ್ನು ನಡೆಸುವ ಪದ್ಧತಿ ಜೀವಂತವಾಗಿದೆ.

ಇಂದ್ರನಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಹಬ್ಬಗಳು

ಭಾರತದ ಅನೇಕ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಮಳೆಕಾಲದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಇಂದ್ರನಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿತ ಹಬ್ಬಗಳನ್ನು ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಕೃಷಿಕ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಇಂದ್ರನನ್ನು ಸ್ತುತಿಸಿ ಹೋಮ-ಹವನ ನಡೆಸುವ ಪರಂಪರೆ ಇದೆ. ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲೂ ಕೆಲವೆಡೆ ಇಂದ್ರ ಜಾತ್ರೆಗಳು, ಇಂದ್ರ ಪೂಜೆಗಳು ನಡೆಯುತ್ತವೆ. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಜನರು ಮಳೆ ಹಾಗೂ ಬೆಳೆಯ ಸಮೃದ್ಧಿಗಾಗಿ ಪ್ರಾರ್ಥನೆ ಸಲ್ಲಿಸುತ್ತಾರೆ.

ಇಂದ್ರನ ಪಾಠಗಳು ಮತ್ತು ಸಂದೇಶ

ಇಂದ್ರನ ಕಥೆಗಳು ಮಾನವರಿಗೆ ಅನೇಕ ಪಾಠಗಳನ್ನು ನೀಡುತ್ತವೆ. ಶಕ್ತಿ, ಸಾಮರ್ಥ್ಯ ಇದ್ದರೂ ಅಹಂಕಾರವು ಮಾನವನ ಪತನಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಗಬಹುದು ಎಂಬ ಸಂದೇಶವನ್ನು ಇಂದ್ರನ ಕಥೆಗಳು ಸಾರುತ್ತವೆ. ತನ್ನ ತಪ್ಪುಗಳನ್ನು ಅರಿತು ಸರಿಪಡಿಸಿದಾಗ ಮಾತ್ರ ವ್ಯಕ್ತಿ ಶ್ರೇಷ್ಠನಾಗಲು ಸಾಧ್ಯ. ಜೊತೆಗೆ, ಸಮಾಜದ ಹಿತಕ್ಕಾಗಿ ಶಕ್ತಿ, ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಬಳಸುವುದು ಮುಖ್ಯ ಎಂಬ ಸಂದೇಶವೂ ಇಂದ್ರನ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಅಡಗಿದೆ.

ಇಂದ್ರನ ಕಲೆ ಮತ್ತು ಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಿ ಪ್ರಸ್ತಾಪ

ಕನ್ನಡದ ಪುರಾಣ, ಕಾವ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಇಂದ್ರನ ಪಾತ್ರವು ವಿಶೇಷವಾಗಿದೆ. ಕುಮಾರವ್ಯಾಸ, ಪಂಪ, ಜನ್ನ ಮುಂತಾದ ಕವಿಗಳು ಇಂದ್ರನ ಮಹಿಮೆಯನ್ನು ತಮ್ಮ ಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿ ವರ್ಣಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಸಂಗೀತ, ನೃತ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಇಂದ್ರನ ಪ್ರಸಂಗಗಳು ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಿವೆ. ಇಂದ್ರನು ಕೇವಲ ಧಾರ್ಮಿಕ ದೇವತೆ ಅಲ್ಲ, ಸಾಹಿತ್ಯ-ಕಲೆಯ ಪ್ರೇರಣೆಯೂ ಆಗಿದ್ದಾನೆ.

ಇಂದ್ರ ಮತ್ತು ಇತರ ದೇವತೆಗಳ ಸಂಬಂಧ

ಇಂದ್ರನು ಇತರ ದೇವತೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಹತ್ತಿರದ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿದ್ದಾನೆ. ದೇವತೆಗಳ ನಾಯಕನಾಗಿ ವಿಷ್ಣು, ಶಿವ ಮುಂತಾದ ಪರಮ ದೈವಗಳಿಂದ ಆಶ್ರಯ ಪಡೆದಿದ್ದಾನೆ. ಅಸುರರ ವಿರುದ್ಧ ಹೋರಾಡುವಾಗ ಇಂದ್ರನು ಸದಾ ಇತರ ದೇವತೆಗಳಿಂದ ಸಹಕಾರ ಪಡೆದಿದ್ದಾನೆ. ಮಹಾಭಾರತ, ರಾಮಾಯಣಗಳಲ್ಲಿ ಇಂದ್ರನ ಪಾತ್ರವು ದೇವತೆಗಳ ಜಗತ್ತಿನ ಶಕ್ತಿ ಸಮತೋಲನವನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ.

ಇಂದ್ರನ ಸವಾಲುಗಳು

ಇಂದ್ರನ ಸ್ಥಾನವು ಶಾಶ್ವತವಲ್ಲ ಎಂದು ಪುರಾಣಗಳು ಹೇಳುತ್ತವೆ. ಅವನ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಅವನು ನಿರಂತರ ಹೋರಾಟ ನಡೆಸುತ್ತಾನೆ. ತಪಸ್ಸಿನಿಂದ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಗಳಿಸಿದ ಅಸುರರು, ರಾಕ್ಷಸರು ಇಂದ್ರನ ಸಿಂಹಾಸನವನ್ನು ಅಲುಗಾಡಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇಂತಹ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಇಂದ್ರನು ವಿಷ್ಣು, ಶಿವ ಮುಂತಾದ ದೇವತೆಗಳಿಂದ ಸಹಾಯ ಕೇಳುತ್ತಾನೆ. ಇದು ನಾಯಕತ್ವದ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯ ಜೊತೆಗೆ ಅದರ ಒತ್ತಡಗಳನ್ನೂ ತೋರಿಸುತ್ತದೆ. ದೇವೇಂದ್ರನು ಹಿಂದೂ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಮಹತ್ವದ ಸ್ಥಾನ ಹೊಂದಿದ ದೇವತೆ. ಅವನು ಶಕ್ತಿ, ಮಳೆ, ವಿಜಯ ಹಾಗೂ ಪ್ರಕೃತಿಯ ನಿಯಂತ್ರಕ. ಇಂದ್ರನ ಕಥೆಗಳು ಕೇವಲ ಪೌರಾಣಿಕ ಘಟನೆಗಳಲ್ಲ, ಅವು ಮಾನವನ ಜೀವನಕ್ಕೆ ಸಂದೇಶ ನೀಡುವ ಕಥಾನಕಗಳು. ಶಕ್ತಿ ಇದ್ದರೂ ವಿನಯ ಮುಖ್ಯ, ಅಧಿಕಾರ ಇದ್ದರೂ ಪ್ರಜಾಹಿತ ಮುಖ್ಯ ಎಂಬುದನ್ನು ಇಂದ್ರನ ಪುರಾಣಗಳು ಸಾರುತ್ತವೆ. ಇಂದ್ರನು ದೇವತೆಗಳ ರಾಜನಾಗಿ ಮಾತ್ರವಲ್ಲ, ಮನುಷ್ಯರಿಗೆ ಶಾಶ್ವತ ಪಾಠ ನೀಡುವ ಪುರಾಣ ಪುರುಷನಾಗಿಯೂ ಸದಾ ನೆನಪಾಗುತ್ತಾನೆ.